Mabuhay!

Pasyalan sa Internet ng mga Estudyante ni JOHN IREMIL E. TEODORO

Saturday, December 11, 2010

Ang Paghigugma ni Ploning


NAGAHIGUGMA tayo kaya tayo nasasaktan. Ito ang aral na ibinabahagi sa mga manonood ng pelikulang Ploning (Direktor: Dante Nico Garcia. Panoramanila Pictures Co. 2008). Hindi bagong aral subalit dahil nga masyado nang ordinaryo na ideya, madalas nakakalimutan ng karamihan sa atin. Kaya gustong-gusto ko ang pelikulang ito dahil naipakita ng direktor sa paraang masining ang aral na ito at hindi na lamang tungkol kay Ploning o tungkol sa Cuyo, Palawan ang pelikula, kundi naging tungkol ito sa sangkatauhan. Naging unibersal ang pelikula sa pagiging lokal nito. Walang magawa ang manonood kundi mas magiging tao. Ito talaga ang hangarin ng kahit anong uri ng sining—ang mapatingkad ang ating humanidad.

Kapag maganda ang isang likhang-sining (at dapat lamang na maganda dahil kung hindi ito maganda ay hindi ito sining), nagiging ganap ang pagtatagpo ng porma at nilalaman. Magaling na direktor si Dante Nico Garcia.  Sa tulong ng masining na paghawak ng sinemagtograpiya, nakalikha ang grupo ni Garcia ng isang kapanipaniwalang kalibutan ng Cuyo dahil ang sining ay maanggid sa paglikha ng isang bagong mundo. Hindi makatilingala na binigyan ng Cinema Evaluation Board ng gradong A ang Ploning.

Inspirado ng isang tradisyonal na Cuyunong awitin na may pamagat ding “Ploning” ang pelikulang ito. Kuwento ito ng isang babaeng iniwan sa isla ng ginahigugma. Mahusay ang pagganap ni Judy Ann Santos bilang Ploning—ang babaeng iniwan ng nobyong nagpunta ng Manila. Patuloy ang kaniyang buhay habang naghihintay. Kahit nababalot ng kasubo at pangungulila ang pagkatao, umaagos naman mula sa kaniyang kasingkasing ang pagmamahal sa mga tao sa kaniyang paligid—kapamilya, kamag-anak, at mga kaibigan. Tahimik lamang si Ploning kung kaya’t hindi alam ng mga tao sa kaniyang paligid na hindi na talaga makakauwi ang kaniyang hinihintay dahil namatay na ito sa Manila. Gayunpaman, patuloy sa Ploning sa kaniyang pagmamahal at sa pamamahagi ng mga ito lalo na sa anim na taong gulang na batang si Digo.

Mistulang isang enggrandeng nobela ang pagkahabi sa pelikula. Dahil nga siguro isang production designer si Garcia, magaling siya sa paghawak sa mga detalye. Salit-salitan ang mga eksena ng nakaraan at kasalukuyan subalit hindi malilito ang manonood.

Buhay na buhay rin ang mga karakter kahit na iyung maiksi lamang ang papel. Katulad na lamang ng karakter ni Eugene Domingo na Juaning—isang imbalidong nanay na nag-iisa na sa buhay kasama ang dalawang anak. Anak ni Juaning si Digo. Si Digo ang nagbabantay at nag-aalaga sa ina kung nagtatrabaho ang kanyang kuya. Kaya minsan, nang malaman niya na pupunta si Ploning sa Manila, bigla niyang tinanong ang kanyang nanay kung kelan ito mamamatay. Tinanong ito ni Digo habang sinusubuan ng kanin ang ina. Gusto niya kasing sumama kay Ploning. Napakapayak ng eksenang ito subalit nakakagimbal. Nangyari ito sa labas ng kanilang halos mawasdak na bahay na yari sa kawayan sa tabi ng dagat. Hindi nakasagot si Juaning. Napaluha lamang siya. Nakapukos ang kaniyang mukha. Nang bumalong ang kaniyang mga luha, tuloy-tuloy ito sa pag-agos—parang mga alon sa dalampasigan. Sa eksenang iyon, naging dagat ang mukha ni Juaning.

Kadalasan, sa mga pelikulang komersyal ng mga batang love team, isinasali si Domingo upang hindi makatulog ang mga manonood. Magaling kasi na komedyante ni Domingo. Magaling siyang mag-deliver ng mga nakakatawa na linya. Kung minsan, mukha pa lang niya, matatawa ka na. Ibang Domingo ang makikita sa Ploning. Dito nagdrama siya at pinatunayan ang kanyang pagiging versatile. Mapakomedi o drama, isa siya isang napakahusay na artista.

Nakakaloka ang listahan ng mga magaling na artista sa pelikulang ito. Nagtataka nga ako kung paano nakayanan ng isla ng Cuyo ang bigat nila: Gina Pareño, Tony Mabesa, Tessie Tomas, Ces Quesada, Joel Tore, Ronnie Lazaro, Mylene Dizon, Beth Tamayo, at Meryl Soriano. Ito ang magandang nagagawa ng “equity- sharing scheme,” isang paraan ng paggawa ng pelikula na makikita lamang sa indie (independent) filmmaking. Yung ambag-ambag lang muna ng gamit sa produksyon, talento, at pera. Saka na maghatihati ng kita kung kumikita na ang pelikula. Kaya bilib ako kay Judy Ann Santos na pumayag siya sa ganitong eskima. Dinig ko, halos pera niya ang ginasta sa produksiyon. Hindi siya nagsayang ng pera. Isang obramaestra ang Ploning.

Kung gaano ako ka bilib kay Juday, ganoon naman ako kainis sa Star Cinema. Alam naman nilang independent film ang Ploning, sinabayan pa nila ang paglabas nito ng basura nilang pelikula na When Love Begins. Nakita ko sa TV na nag-a-apologize si Jose Javier Reyes kina Juday. Direktor lamang daw siya ng When Love Begins at “producer’s call” ang petsa ng pagpapalabas ng pelikula. Naniniwala pa rin ako na si Reyes ang pinakamagaling nating direktor sa ngayon. Pero sa matuod lang, itong When Love Begins ang pinakaboring at pinakapangit niyang pelikula. Mukha itong pito-pito, o baka nga tatlong araw lang silang nagsyuting sa Boracay at may korning pelikula na sila agad.

Ang pelikula ay isang sining. Bagamat malaki ang kita kung ang mga katulad nina Judy Ann Santos at Sharon Cuneta ang mga bida, sana huwag naman kalimutan ng mga prodyuser na sining ang pangunahing konsiderasyon sa paggawa ng pelikula. At dahil nga ilang taon nang parang maranhig ang industriya ng pelikulang Filipino, sana naman huwag tapakan ng mga malalaking kumpanya ng pelikula ang mga maliit na indie film company tulad ng Panoramanila Pictures Co. Nasa indie films kasi ang kinabukasan ng pelikulang Filipino. 

Kitang-kita ang pagmamahal sa pelikula bilang sining ng mga taong tulong-tulong na binuo ang Ploning. Kaya angkop lamang na ang pinakabuod ng pelikula ay pagmamahal. Sari-saring mukha ng dalisay na pagmamahalan: pagmamahalan ng magkasintahan, pagmamahalan ng mag-ama, pagmamahalan ng mag-ina, pagmamahalan ng magkapatid, pagmamahalan ng magkakamag-anak, pagmamahalan ng magkaibigan…

Maganda na malungkot ang tono ng pelikulang Ploning. Ayon sa sinaunang mga makatang Hapon, ang isang tunay na magandang bagay ay malungkot sapagkat alam natin na hindi ito magtatagal. Sa tingin ko, matapos kong panoorin ang pelikulang ito, tama pa rin sila. 

Masyadong mahirap ang klase ng paghigugma na ipinanukala ni Ploning—ang maghigugma nang lubos at walang hinihintay na kapalit. Ang maghigugma na hindi iniinda ang sakit na nararamdaman. Napakagandang metapora ang pagbibiyak ng buto ng kasuy sa pelikula. Napapaso ka sa dagta ng balat upang matikman mo, ng mga tao sa paligid mo, ang linamnam ng buto.  Kung hindi ka maghigugma, hindi ka nga masasaktan. Pero naman, wala kang linamnam na matitikman. Ang manami pa sa dalisay na pag-ibig, lahat ng makakatikim ay manamitan.

Si Blessed Mother Teresa ng Calcutta ay nagsabing, “Napakaliit ng mundo para sa aking paghigugma.” Para kay Ploning, napakaliit ng Cuyo para sa kanyang pagmamahal. Kung matututo lang sana tayong umibig tulad nila, mas magiging maganda sana ang mundo natin.

Kaya siguro iyak ako nang iyak matapos kong panoorin ang pelikula. Nasa taxi na ako pauwi ng bahay, umiiyak pa rin ako. Iniiyakan ko ang sarili ko dahil gusto kong pantayan ang paghigugma ni Ploning. Ngayon pa lang, iniiyak ko na ang sakit na mararanasan ko dahil sa paghigugmang iyon.  

[26 Mayo 2008
Van Gogh Pad]

Sa Mga Hindi Nakapanood ng Kuwerdas ng Panahon

Sayang at wala kayong dagdag na 20 puntos para sa darating na prelim na pagsusulit. Sayang din at napakaganda ng konsiyerto. Sayang din at maganda ang arkitektura at disenyong interyor ng Tanghalang Pasigeno. Sayang at sana nakita at nakatalamitam ninyo ang Pambansang Artista para sa Literatura na si Virgilio Almario, a.k.a. Rio Alma, na nanood din.

Henewey, heto ang inyong gagawin.

1. Pumunta sa isang mall ngayong Christmas rush.
2. Mag-obserba at gamiting maigi ang inyong limang pandama.
3. Isulat sa notbuk ang mga obserbasyon. Gumamit ng tayutay para dito.
4. Ang mga tala sa notbuk ang gagawing sanaysay na paglalarawan. Sundin ang nakasulat sa inyong hand-outs.
5. Isumite ang isang pahinang unang borador ng sanaysay sa Disyemnbre 15 o 16, 2010.

Enjoy sa pag-shopping!

-Sir John

Gawain sa Labas ng Klasrum para sa Fil. 103.1


Pamagat ng Palabas: “Kuwerdas ng Panahon: A Classical Guitar Concert”
Petsa at Oras: 11 Disyembre 2010 / Sabado/ 4:00-7:00 n.h.
Venyu: Tanghalang Pasigueño, Pasig City Hall Complex
Caruncho Avenue, Pasig City


Sanaysay na Paglalarawan

Ang sanaysay na paglalarawan ay isang pagpapahayag ng mga impresyon o mga karanasang likha ng mga pandama. Sa pamamagitan ng paningin, pang-amoy, panlasa, pandinig, at pansalat, itinatala ng sumusulat ng paglalarawan ang mga detalye ng kaniyang namasid o kaya’y nakatawag ng kaniyang pansin.

Ang gawaing ito ay paggamit sa ating pandinig upang makasulat ng isang sanaysay. Dito ilalarawan natin gamit ang mga detalyeng nakabalot sa metapora o tayutay ang karanasang iniaalay ng pakikinig sa isang konsiyertong gamit ang gitara. Tampok sa palabas na ito ang pitong batang talentadong gitarista na kasapi ng HimiGitara Collective. Tutugtugin nila ang mga klasikong piyesa nina John Dowland, Johann Sebastian Bach, Fernando Sor, Domenico Scarlatti at iba pa.

Narito ang mga gagawin:

1.    Pumunta sa venyu nang isang oras na mas maaga kaysa nakaiskedyul na oras ng palabas. Tandaan: hindi gawain ng isang edukado at propesyonal na tao ang paghuli sa pagdating sa mga palabas at pagpupulong.
2.    Dapat semi-pormal o smart casual ang kasuotan sa panonood. Bawal ang tsinelas (kahit na Havianas pa ito!) at shorts.
3.    Magdala ng PhP100.00 para sa tiket. Napakamura na nito kumpara sa mga tiket ng mga palabas sa Cultural Center of the Philippines at iba pang tanghalan. Doon na bumili ng tiket sa geyt. May mesang nakalaan doon para sa mga taga-Miriam College.
4.    Huwag mag-ingay o gumawa ng kahit anong eksena na nakakatawag-pansin sa loob ng tanghalan lalo na kung nag-uumpisa na ang palabas. Patayin din o ilagay sa mute mode ang selfown. Makikita ang pagiging edukado ng isang tao sa kaniyang asal sa mga pampublikong lugar. Bilang mga taga-Miriam College, dapat marunong tayong gumalang sa karapatan ng ibang mga manonood na makinig at manood nang matiwasay sa palabas.
5.    Magdala ng notbuk at bolpen. Habang nakikinig sa konsiyerto, isulat ang impresyon sa nakikita at naririnig sa pagtatanghal gamit ang mga tayutay (Rebyuhin ang mga ito!) Hal. “Dinuduyan ang aking damdamin ng musikang nanggagaling sa mga ginintuang kuwerdas ng gitara.” Nagandahan man o napangitan sa palabas ay puwedeng isulat.
6.    Pag-uwi sa bahay, ayusin ang mga nasulat sa notbuk at gawing isang maikling sanaysay na pupuno sa isang papel lamang (Short sized bond paper, double-spaced, Times New Roman, 12 pts. Itim na tinta lamang ang gamitin). Isusumite ito sa Disyembre 16, Huwebes. Bibigyan ng markang 10/10 ang papel na ito depende sa ganda ng mga tayutay na ginamit. Irerekord ito bilang bahagi ng class standing.  
7.    Ang maikling sanaysay na ito ay idedevelop natin na maging isang mahabang sanaysay ng paglalarawan. Kumbaga, unang borador pa lamang ito. Ang sanaysay na ito ay isa sa apat na isusumite bilang pinal na pagsusulit sa Marso.
8.    Dahil nanood tayo ng konsiyertong ito, wala tayong pasok sa Fil. 103 sa Disyembre 14 at 15 (Martes at Miyerkules).
9.    Puwedeng magsama ng mga magulang, kapatid, at kaibigan sa panonood ng konsiyertong ito na bukas naman sa publiko.
10. Sa mga katanungan, mag-email sa iremil@yahoo.com . Bumisita rin sa katawkangkatipunan.blogspot.com.



                                                                                    Inihanda ni:


                                                                   G. JOHN IREMIL E. TEODORO
                                                                                    Guro sa Fil. 103.1
                                                                                    T.A. 2010-2011, Ikalawang Semestre
                                                                                    Miriam College

Thursday, December 2, 2010

How the 'Cory consti' shaped the Filipino language

WHEN WE WERE under Spain for more than 300 years, the official language in the Philippines was Spanish. When the Katipuneros defeated the Spanish colonizers, the Americans took over and made English our official language.

Thus, it was no surprise that our leaders included the concept of a “national language" based on an existing indigenous language when they drafted the 1935 Constitution. Then-President Manuel L. Quezon also created the precursor of what is now the Komisyon ng Wikang Filipino, which recommended Tagalog as the national language. The government’s reasoning: Tagalog is the most widely spoken among the local languages, there are books and dictionaries in Tagalog, and it is easy to write in Tagalog because it is phonetic or “kung anong bigkas, siyang baybay."

However, these are also characteristics of other regional languages such as Sebuwano and Hiligaynon, and so the Cebuanos and Ilonggos did not take the decision sitting down and questioned the choice in court. Back then, it seemed the most crucial reason for the policy was that Tagalog is the language of Metro Manila, which is the economic and political center of the country. President Quezon was a Tagalog speaker himself, coming from Tayabas which is now Quezon Province.

In 1949, the Department of Education changed the name of the national language into “Pilipino" but this did nothing to appease the critics of Tagalog, as the change was only in name and not in the substance of the language. Until today, the Cebuanos are hostile to the Tagalog-based Filipino, preferring to speak in English and, at one point, even singing the national anthem using the Sebuwano translation.

In the 1987 Constitution (which my writing teacher Dr. Leoncio P. Deriada calls the “Cory Constitution"), “Pilipino" became “Filipino," as stated in Article 14 Section 6: “The national language of the Philippines is Filipino. As it evolves, it shall be further developed and enriched on the basis of existing Philippine and other languages." This is a democratic way of forming our national language, and the fact that this Constitution was crafted under the leadership of an icon of democracy is saying a lot about the history of our country.


UP Diksiyonaryong Filipino as our OED

This rather long story about the development of the Filipino language is the backdrop of the UP Diksiyonaryong Filipino, which was first published in 2001. The general editor of the dictionary, which is co-published by UP Diliman’s Sentro ng Wikang Filipino and Anvil Publishing, is National Artist for Literature and former dean of UP Diliman’s College of Arts and Letters Dr. Virgilio Almario, also known as the poet Rio Alma.

The second edition of UP Diksiyonaryong Filipino was launched during the Sawikaan 2010 at the University of the Philippines-Diliman last July 29. In his introduction to the reference book during the launching program, leading Filipino literary critic Isagani R. Cruz said: “This dictionary, whether we like it or not, is the only dictionary in Filipino." He always tells his students to consult the UP Diksiyonaryong Filipino if they have any doubts about the spelling of a particular word.

It is often lamented that Filipinos are not united and that we are very regionalistic. There is a geographical reason for this – we are scattered in more than 7,000 islands that have different cultures and languages. The national language is still evolving, and the various regional languages are expected to contribute to this evolution.

The Philippine archipelago has 175 indigenous languages, often mistakenly called “dialects." In fact, a dialect is a variation of a language. For instance, Tagalog is the regional language of Metro Manila and neighboring provinces. Its dialects include the Tagalog of Batangas and Tagalog of Bulacan. In the island of Panay in the central Philippines, Kinaray-a is the majority language but it has many dialects in southern Antique, northern Antique, central Iloilo, and the part of Capiz province near Iloilo.

As a Kinaray-a speaker and writer, I am delighted to know that my crisp and beautiful mother tongue is represented in the second edition of UP Diksiyonaryong Filipino. On page 772 is the entry “mayad," a Kinaray-a word used as a “pang-uri" or an adjective meaning “mabuti" or “good." Other Kinaray-a words in this dictionary are “binalaybay" (p. 171) meaning “poem," “kalibutan" (p. 554) meaning “world" or “consciousness, " and “kasingkasing" (p. 589) meaning “heart." However, the dictionary neglects to mention that these words are also used in Kinaray-a. “Binalaybay" was described as a Hiligaynon word while “kalibutan" and “kasingkasing" were noted as Hiligaynon, Sebuwano, and Waray words -- a minor oversight that could easily be remedied in the future editions.

Almario said UP Diliman plans to publish the third edition after five years as part of its plan to institutionalize the UP Diksiyonaryong Filipino. UP Diliman chancellor Dr. Sergio Cao has signed an official order making the dictionary a regular and permanent project of UP Diliman’s Sentro ng Wikang Filipino, and a budget of P5 million has been released for the preparation of the next edition.

If the UK’s Oxford University has the Oxford English Dictionary, the University of the Philippines-Diliman has the UP Diksiyonaryong Filipino. This simply shows that UP is indeed the premier university of our country.


Encoding our history

The great nationalist-historian Renato Constantino describes Philippine history as “the continuing past," implying that building a nation is always an unfinished project. This means that the evolution, development, and enrichment of our national language will always be a work in progress.

Perhaps, Cruz had the same thought in mind when he addressed the team that created the UP Diksiyonaryong Filipino, “Nais kong ipaalala sa mga gumawa ng ating diksiyonaryo na hindi pa tapos at hindi matatapos ang kanilang trabaho."

As a writer in Filipino who knows the various Visayan languages, and as a teacher of Filipino in higher education, I shall be eagerly awaiting every five years the ever-expanding UP Diksiyonaryong Filipino that is slowly but surely embracing all Philippine languages. Doing this is one democratic way of uniting our nation.

Even as English remains one of our two official languages alongside Filipino, continuing the bilingual policy that started during the Marcos years, the efforts of the team behind the UP Diksiyonaryong Filipino should be recognized as a major step in the development of Filipino as the national language.

After all, language is important in a nation’s history because it is here that the culture of a particular group of people is encoded.
[Unang nalathala sa gmanews.tv noong Agosto 25, 2010]

Si PNoy at ang Pambansang Wikang Filipino

May isang birong ipinasa sa text na ibinahagi sa akin ng isang kaguro ko tungkol kay Kris Aquino.

Sa isang pakikipagpanayam diumano ni Presidente Noynoy Aquino sa midya mayroong nagtanong: “Mr. President, kapansin-pansin po na simula nang umupo kayo bilang presidente, parang tumahimik na ang kapatid ninyong si Kris Aquino. Ano po ang nangyari sa kaniya? Parang nakabibingi po kasi ang kaniyang katahimikan."

Naku, kumunot ang noo ni PNoy. Hindi ito makangiti. Halatang nairita sa tanong. Nagsalita itong galit at tinitingnan nang masakit ang reporter na nagtanong. “Hindi ka ba nakinig sa talumpati ko sa aking inagurasyon? Di ba sabi ko wala nang wangwang?!"

Tawa ako nang tawa pagkarinig ko sa birong ito. Kahit na naiwan na ako sa faculty room dahil may klase na ang kaguro kong nagkuwento sa akin ay tawa pa rin ako nang tawa. Oo nga naman, mas tumahimik ang kalibutan ng telebisyon ngayon dahil wala na si Kris Aquino. Ang The Buzz nga, nagmukhang talk show ng mga madre dahil wala na ang mala-wangwang na bunganga ni Kris Aquino.
Pero dahil likas akong palaisip, habang tumatawa ako ay may reyalisasyon ako. Bakit sobrang nakakatawa ang birong ito? Bakit madali itong maintindihan? Isa lamang ang sagot na aking nahanap— ito ay dahil ginagamit ni PNoy ang wikang Filipino. Wikang Filipino ang ginamit niya sa kaniyang talumpati bilang bagong presidente, nasa wikang Filipino ang nasabing biro sa text, at akong tagapakinig ng biro na iyon ay kadalasang nasa wikang Filipino tuwing nag-iisip.

Ang ibig kong sabihin, hindi naging balakid ang wika sa konteksto at teksto ng birong ito na Pinoy na Pinoy kaya naging matagumpay ang biro. Diretso sa utak at puso kaya tumawa ang buo kong katawan at nakiliti pati ang aking kaluluwa.

Nanonood ako ng
SONA ni PNoy sa telebisyon habang sinusulat ko ang sanaysay na ito. Hanggang ngayon, hindi pa rin ako makapaniwala na may presidente na tayong gumagamit ng wikang Filipino at hindi lamang pambungad at pangwakas na mga talata.

Tuloy kapansin-pansin ang paggamit ng Ingles sa proceedings sa Konggreso. Ang Senate President at Speaker of the House ay nag-i-Ingles pa rin. Panahon na upang gamitin ang Filipino sa Kongreso. Ang Pambansang Awit ay nasa wikang Filipino. Nasa Filipino rin ang panalangin. Kaya nagmukhang banyaga sina Enrile at Belmonte.

Sabagay, wala talaga tayong masyadong maaasahan mula sa mga tradisyunal na politiko. Lalo na sa isang nagsinungaling sa buong bayan maideklara lamang ng diktador na si Ferdinand Marcos noon ang Batas Militar.

Masyadong mabigat ang nilalaman ng SONA. Sabi nga ni PNoy, “Maraming mga suliranin…dahil inilihim at sadyang iniligaw ang mamamayan sa tunay na kalagayan ng bansa." Matay ko mang isipin, hindi mo maimadyin ang isang bilyong piso, lalo na ang isang trilyon. Titser lang kasi ako at isang mahirap na romantikong makata.

“Pagbabayaran ng mga mamamayan sa kasalukuyan ang kasakiman ng nakaraan," sabi pa ni PNoy. Kahindik-hindik din ang tungkol sa anomalya sa MWSS. Ang pinakamalaking kinatatakutan ko noong nakaraang linggo ay ang mawalan ng tubig sa aming lugar kagaya ng mga nakikita ko sa telebisyon na nag-aagawan sa tubig ang mga tao.

Kulang na nga lamang ay maghampasan sila ng balde at palanggana. Napasigaw talaga ako sa tuwa nang sinabi ni PNoy sa mga midnight appointees ng nakaraang administrasyon sa MWSS na, “Kung mayroon pa silang konting hiyang natitira sana kusang loob silang mag-resign sa puwesto nila."
Pumalakpak ako habang tumutulo ang aking mga luha nang sinabi ni PNoy na, “Ang pera ng taumbayan ay gagastusin para sa taumbayan." Kung ibang presidente ang nagsabi nito, iisipin kong pambobola lamang ito ng isang politiko. Lalo na kung sa Ingles ito sinabi. Pero dahil si PNoy ang nagsabi nito sa sarili nating wika, naging buo ang aking paniniwala.

Tungkol naman sa kapayapaan sa ating bansa, gusto ko ang mga panukala ni PNoy. Aniya, “Magkakaroon lamang ng kapayapaan kung mag-usap ang pamahalaan – ang mga Kristiyano, ang mga Muslim, at mga lumad" - para sa ikabubuti ng lahat. Bakit hindi sila mag-usap sa wikang Filipino?

Kapag sinabi kong Filipino, hindi lamang ito ang Filipinong nakabase sa Tagalog. Filipino itong payayamanin ng mga katutubong wika sa buong bansa lalo na sa Mindanao na napakarami ang mga wikang katutubo.

Matagal nang Filipino ang wika ng CPP-NPA-NDF dahil ito ang wika ng masa at mga manggagawang pinagsisilbihan nila. Mas positibo ako na may mararating ang usapan sa pagitan nila at ng gobyernong pinamumunuan ng isang presidente ginagamit ang wikang Filipino. Dapat lamang na dinggin ng sambayanan ang panawagan ni PNoy na, “Makilahok, makibahagi sa solusyon."

Kung hindi ako nagkakamali, ito ang unang SONA na nasa wikang Filipino. Dahil dito mahal ko na si PNoy at nagtitiwala sa kaniya ang buo kong pagkatao bilang isang mamamayan na nagsisikap maging mabuting Filipino. Naiimadyin ko ang masang Filipino— iyong mababa lamang ang pinag-aralan at hindi makaintindi ng Ingles—at ang mga manggagawa na nakikinig kay PNoy. Ngayon mayroon na silang presidente na nagsasalita sa kanilang wika.

Nanghihinayang at naiinis talaga ako kay Presidente Gloria Macapagal Arroyo. Sayang siya. Pinatalsik noon ng taumbayan si Presidente Erap Estrada dahil kurap ito. Ang nangyari, naging mas masahol si Arroyo.

Pagdating sa wikang Filipino, si Gloria sana ang perpektong presidente. Minsan nakinig ako sa nationwide na interbyu sa kaniyang ng isang himpilan ng radyo. Nagtatanong ang mga anchorperson mula sa iba’t ibang sanga ng estasyon mula Luzon, Visayas, at Mindanao. Hangang-hanga ako kay Gloria dahil nakakapagsalita siya ng maraming katutubong wika tulad ng Ilokano, Kapampangan, Sebuwano, at Hiligaynon.

Pero ano ang nangyari sa panahon ni Gloria? Ipinag-utos niya sa tulong ng kaniyang kalihim ng edukasyon noon na si Florencio Abad (na sa galing at suwabeng kakayahan maglipat-bakod ay nasa kampo na ni PNoy ngayon) na Ingles ang gamitin sa lahat ng antas ng edukasyon sa bansa. Natatakot kasi sila sa pagbaba ng kalidad ng Ingles sa buong bansa. Paano na lamang daw ang mga call center at paano pa makapagtrabaho sa ibang bansa ang mga mamamayan? Napakatalino talaga nilang dalawa!

Ang kawalang-galang ni Gloria sa pambansang wika ay makikita sa kung anong uring administrasyon mayroon siya. Pinili niyang tahakin ang baluktot na daan. Sa kaniyang pamamahala, namayagpag ang Balikatan Exercises ng mga sundalong Amerikano. Lalong dumami ang mga OFWs. Lalong dumami ang mga mahirap dahil wala naman talagang pakialam ang mga nasa gobyerno at mga negosyanteng Inglesero at Inglesera sa mga kapuspalad na hindi marunong mag-Ingles. Kaya wala ring pakialam sa mahihirap ang pamahalaang Arroyo.

Ang kahirapan sa ating bansa ay manipestasyon lamang ng kawalang-respeto sa pambansang wika ng mga namumuno sa atin. Ngayon pa lamang, kahit na isang buwan pa lamang nakaupo si PNoy sa Malacañang, mayroon na siyang espesyal na lugar sa altar ng kasaysayan ng ating bansa.

Hindi dahil sa anak siya nina dating Presidente Cory Aquino at bayaning Ninoy Aquino; hindi dahil sa kapatid siya ni Kris Aquino o dahil siya ang unang binatang naging presidente. Hindi rin dahil isa siyang presidente na hindi atat na atat tumira sa Malakanyang; At lalong hindi dahil siya lamang ang presidente na hindi gumagamit ng wangwang sa kalsada. Oo, ang mga ito ay magdadagdag sa kinang ng pagiging presidente ni PNoy, pero ang talagang magiging tatak ni PNoy bilang pinakamataas na lider ng bansa ay ang pagtahak niya sa tuwid na landas ng paggamit ng Pambansang Wikang Filipino sa mga opisyal niya na talumpati.

Napakalaking pagbabago nito sa ating gobyerno. Napakalaking pagbabago ito para sa ating bansa. Puwede na talaga tayong “muling mangarap."

Matagal nang sinabi ng mga pantas sa wika, literatura, at araling panlipunan na ang wika ang siyang kaluluwa ng isang bansa, na dito nakaukit ang kultura ng isang lahi, na ito lamang ang makakapagbuklod ng isang nasyon. Hindi na kailangan pang sabihin ni PNoy na dapat nating gamitin at isulong ang wikang Filipino. Nakasaad na kasi ito sa ating Konstitusyon.

Ang paggamit niya ng Filipino sa kaniyang mga talumpati ay ‘di hamak na mas maingay pa kaysa libong-libong wangwang na nagbubunyi ng wikang pambansa at lahing Filipino.
[Ang sanaysay na ito ay unang nalathala sa gmanews.tv noong Hulyo 27, 2010]

Wikang Filipino Tungo sa Mapagpalayang Edukasyon


SA KANIYANG TALUMPATI sa pagbubukas ng eksibit bilang selebrasyon namin sa Buwan ng Wika sa Miriam College sa Lungsod Quezon, sinabi ng premyadong makatang Rebecca T. Añonuevo, ang kasalukuyang tagapamuno ng Departamento ng Filipino, ang buwan ng Agosto ay pinaniniwalaan ng matatanda na buwan na taghirap subalit kung titingnan natin ang kasaysayan ng ating bansa, napakarami ang mga mahahalagang pangyayari sa ating kasaysayan katulad ng lamang ng pagkamatay ng mag-asawang Ninoy at Cory Aquino, at ang pagkadeklara nga ng Agosto bilang buwan ng wikang pambansa, ang wikang Filipino. Samakatuwid, masagana para sa ating wika at pagkabansa ang buwan ng Agosto.
            Makulay ang eksibit na ginawa ng mga estudyante namin sa mga asignaturang Filipino. May mga likhang-sining silang ginawa upang bigyan ng hubog at mukha ang napagkasunduan naming tema—“Ang Wikang Filipino Tungo sa Isang Mapagpalayang Edukasyon.” Ang isang klase ko sa Retorika gumawa ng malalaking bersiyon ng ating pera kung saan imbes na mga bayani natin ang nakalagay ay pinalitan nila ito ng mga Amerikanong personalidad—si Barrack Obama sa isanlibong piso, si Paris Hilton sa limandaang piso, si Ophrah Winfrey sa dalawandaang piso, at ang Jonas Brothers sa isandaang piso. Nanatili naman si Rizal sa baryang piso. Pagsasalarawan umano ito ng mas pagpapahalaga natin sa wikang Ingles at sa kulturang banyaga lalo na ng kulturang Hollywood, at mababa ang tingin natin sa sariling kultura.
            Tampok din sa eksibit ang mga larawan, maikling talambuhay, at isang tula tungkol sa wika ng mga nangungunang makata ng bansa sa wikang Filipino tulad nina Jose Corazon de Jesus, E. San Juan, Jr., Cirilo F. Bautista, Benilda Santos, Rofel Brion, Rebecca T. Añonuevo, Roberto T. Añonuevo, Eugene Evasco, at marami pang iba. Tampok rin ang mga orihinal na tulang sinulat ng mga estudyante namin na kanilang ring itatanghal sa isang programa.
            Nasa Sebuwano naman ang pambungad na pananalita ng dekana ng College of Arts and Sciences ng Miriam na si Dr. Maria Lourdes Quisimbing-Baybay. Bilang isang Sebuwana, naniniwala siya na ang iba’t ibang mga katutubong wika ng Filipinas ay malaki ang papel upang mas mapayabong ang tunay at representatibong Wikang Pambansa.
Ang tema ng selebrasyon namin sa Miriam upang ipagbunyi ang Buwan ng Wika na “Wikang Filipino Tungo sa Mapagpalayang Edukasyon” ay hindi hamak na mas makahulugan ito kaysa tema ng Komisyon ng Wikang Filipino (KWF) na “Wikang Filipino: Mula Baler Hanggang Buong Pilipinas.” Ayon sa KWF, ganito umano ang tema nila dahil ang selebrasyon ng buwan ng wika ngayon taon ay nagkasabay sa ika-400 na anibersaryo ng munisipyo ng Baler, Aurora. Sa Baler daw kasi ipinanganak si Presidente Manuel L. Quezon, ang “Ama ng Wikang Pambansa.” Tulog ang ganitong uri ng tema at wala masyadong maidagdag sa mga pagkilos upang itanghal ang wikang Filipino na maging tunay na makabuluhan at pambansa. Kunsabagay, ano nga ba naman ang maasahan natin sa ating pamahalaan ngayon na ang mga lider ay nabibighani pa rin sa piyudalismo at neo-kolonyalismo.

Kasaysayan ng Wikang Filipino
Mahalagang maintindihan ng lahat ang kasaysayan ng Wikang Pambansa, kung paano ito nagsimula bilang Tagalog (kung saan umalma ang mga Bisaya), naging Pilipino, at ngayon nga ay Filipino na.
Napakahalaga para sa isang bansa ang magkaroon ng komon na wika na magagamit sa pakikipagtalastasan. Isang arkipelago ang Filipinas kung kaya nagkaroon ng maraming katutubong wika. Ang maganda sa penomenong ito ay nagkaroon din ng kaniya-kaniyang literatura ang bawat etnolingguwistikong grupo. Dahil sa materyal na katotohanang ito, maraming mulat na mga kritiko ng bansa katulad ni Isagani R. Cruz ang nagsasabing “isa sa pinakamayamang literatura sa mundo ay ang literatura ng Filipinas.”
Matagal na rin namang alam ng mga namumuno ng ating bansa ang kahalagahan ng isang Wikang Pambansa. Noon pa mang sinulat ang 1935 Konstitusyon, nabanggit na ang pagkakaroon ng wikang pambansa. Nakasaad sa Artikulo 14 Seksiyon 3 na, “Ang Kongreso ay gagawa ng mga hakbang tungo sa pagpapaunlad at pagpapatibay ng isang wikang pambansa na batay sa isa sa mga umiiral na katutubong wika.” (Art. 14, Sek. 3) Hindi pa nila alam noong kung ano ang wikang pambansang ito.
Noong 1936, itinatag ni Pangulong Manuel Quezon ang Surian upang mamuno sa pag-aaral at pagpili sa wikang pambansa. Tungkulin ng Surian na magsagawa ng mga riserts, gabay at alituntunin na magiging batayan sa pagpili ng wikang pambansa ng Filipinas. Si Jaime de Veyra ang naging tagapangulo ng komite na nagsagawa ng pag-aaral sa pagpili ng wikang pambansa. Napili ng komite ang Tagalog bilang batayan ng wikang tatawaging “Wikang Pambansa.”
Ipinalabas ni Pangulong Quezon noong 1937 ang Kautusang Tagapagpaganap Blg. 134 na nag-aatas na Tagalog ang batayan ng wikang gagamitin sa pagbubuo ng wikang pambansa. Dahil sa pagsusumikap ni Pangulong Quezon na magkaroon tayo ng wikang pagkakalilanlan, hinirang siyang “Ama ng Wikang Pambansa.”
Noong 1940 ipinalabas ni Pangulong Quezon Kautusang Tagapaganap Blg. 203 na nagpapahintulot sa pagpapalimbag at paglalathala ng Talatinigang Tagalog-Ingles at Balarila sa Wikang Pambansa. Bunga rin ng kautusang ito, pinasimulan ang pagtuturo ng Wikang Pambansa sa mga paaralang pampubliko at pampribado sa buong bansa.
Noong 1959 nagpalabas si Kagawaran ng Edukasyon Kalihim Jose Romero ng Kautusang Pangkagawaran Blg. 7 na nagsasaad na Pilipino ang opisyal na tawag sa wikang pambansa.
Sa 1973 Konstitusyon noong kapanahunan ng diktador na si Pangulong Ferdinand Marcos, nakasaad sa Artikulo 15 Seksiyon 2 at 3 na “ang Batasang Pambansa ay magsasagawa ng mga hakbang tungo sa pagpapaunlad at pormal na paggamit ng pambansang wikang Pilipino hangga’t hindi binabago ang batas, ang Ingles at Pilipino ang mananatiling mga wikang opisyal ng Pilipinas.”
At noong panahon ng Rebolusyonaryong Gobyerno sa ilalim ni Pangulong Corazon C. Aquino muling binago ang Konstitusyon noong 1987. Sa Konstitusyong ito nakasaad sa Artikulo 14 Seksiyon 6 na “Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino. Samantalang nililinang, ito ay dapat payabungin at pagyamanin pa salig sa umiiral na wika sa Pilipinas at sa iba pang mga wika.”
Mahalaga ang papel ng mga wikang katutubo sa pagdevelop at pagpapayaman ng Filipino. Ang Filipino sa ngayon ay nagbabago na ang anyo. Idinagdag sa alfabetong galing sa Tagalog ang mga alfabet na f, j, q, v, at z. Kaya ang dapat na maging baybay ng pangalan ng ating bansa at ng pambansang wika ay Filipinas at Filipino gaya ng ipinanukala ng Pambansang Alagad ng Sining para sa Literatura Virgilio Almario sa kaniyang librong Filipino ng mga Filipino: Mga Problema sa Ispeling, Retorika, at Pagpapayaman ng Wikang Pambansa.
Tama rin na isama ang mga letrang tulad ng f at v kung gusto nating makapag-ambag talaga ang mga wikang katutubo sa wikang pambansa. Katulad ng lamang ng mga maraming magagandang wika ng mga Ivatan, Ifugaw, at Manuvu.

Wika at Pag-iisip-Kolonyal
Biktima rin ang ang kaluluwa ng ating bansa ng ating madugo at makulay na kasaysayan. Dahil sa likas na yaman at ganda ng ating arkipelago, pinag-agawan tayo ng mga dayuhang mananakop. Ang unang sumakop sa atin ay ang mga Kastila. Nagtagal nang halos apat na siglo ang ating pagiging kolonya ng Espanya. Makikita ang malaking epekto nito sa ating mga wika at literatura. Masyadong maraming mga katagang Kastila ang makikita sa Tagalog, Hiligaynon, Kinaray-a, Cuyunon at iba pang mga wika. Ang Chavacano nga ng Zamboanga at Cavite ay parang Kastila talaga kung pinakikinggan. Ang tawag nila dito ay “bastardized Spanish.”
Nitong Hulyo lamang, sa pagpasinaya sa unang isyu ng Perro Berde, magasing pangkulturang nasa Kastila ng Instituto Cervantez de Manila kung saan nalathala ang aking isang tulang Kinaray-a na may salin sa Kastila, sinabi ko sa mga Kastilang nandodoon kasama na ang kanilang ambasador, na isang dakilang wika ang Kinaray-a kung saan nakasulat ang dakilang epiko ng Panay na Hinilawod. Subalit sabi ko, naging masyadong hispanized na ang wika naming ito sa Antique (salita rin ito sa malaking bahagi ng Iloilo at Capiz) matapos nang halos apat na siglong pananakop ng mga Kastila. Ibang-iba na ang Kinaray-a sa Hinilawod sa Kinaray-ang ginagamit ko sa pagsusulat ngayon. Sa katunayan, dagdag ko pa, marami sa amin sa ngayon ang tumutukoy sa aming puso na “korason,” mula sa Kastilang “Corazon.” Pinalakpakan naman ako ng mga Kastilang nandodoon nang gabing iyon sa Instituto Cervantez, lalo na nang marining nila ang tula ko sa Kinaray-a na marami ngang mga salitang Kastila.
Ang dakilang manunulat na si Jose Rizal ay nasa Kastila sinulat ang kaniyang dalawang obramaestrang nobela—ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo.
Nang talunin ng mga Katipunero ang mga Kastila noong Rebolusyong 1896, atat na atat namang sinakop tayo ng mga Amerikano. Ang pinanghahawakang papel nila ay ang Treaty of Paris na kunwari ibinenta tayo sa kanila ng mga Kastila sa halagang dalawampung milyong dolyares. Napaka-cheap kung tutuusin lalo na ngayong nabulgar na kayang-kaya palang kumain ng ating presidente sa isang restawran sa New York (hindi sa Cubao ha) na dalawampung libong dolyares ang inabot na babayarin.
Nang nanaig ang imperyalistang pagnanasa sa ating bansa ng mga Kano, bigla silang nagpadala ng isang barkong mga gurong Amerikano noong 1904 na nagturo sa ating mag-Ingles. Sila ang mga Thomasites. Ganito ang tawag sa kanila na hinango mula sa barkong kanilang sinakyan na S.S. Thomas. Dahil likas na magagaling tayong mga Filipino, agad nating natutunan ang Ingles. Noong 1925, napablis sa unang pagkakataon ang isang maikling kuwento sa Ingles na sinulat ng isang Filipino—ang “Dead Stars” ni Paz Marquez Benitez. Ito ang paborito kong kuwentong Filipino sa Ingles. Sa ngayon, hindi na nating mabilang kung ilang kuwento, dula, at tula na ang nasulat ng mga kababayan natin sa Ingles. Marami na rin tayong magagaling na manunulat sa Ingles katulad ng mga Pambansang Alagad ng Sining para sa Literatura na kinabibilangan nina Nick Joaquin, F. Sionil Jose, N.V.M. Gonzales, at Edith L. Tiempo.
Ang Ingles ay hindi lamang basta-bastang pangalawang wika ng ating bansa. Naging opisyal na wika ito ng pamahalaan at kalakalan. Sa katunayan, Ingles ang wika ng ating mga hukuman. Gayundin ang wika ng Konggreso. At ang pinakamasaklap sa lahat, ito ang naging pangunahing wika ng ating mga paaralan, kolehiyo, at unibersidad.
Naging matindi ang ating pag-iisip-kolonyal.

Ang Wikang Filipino sa Edukasyon
            Marami nang mga hakbang ginawa ng iba't ibang sektor upang malinang at mapalaganap ang wikang pambansa.
            Noong dekada '90, naging dibdiban ang pagsalin at paglalathala sa Filipino ng mga obramaestra sa literatura mula sa iba't ibang rehiyon. Ito ang “Seryeng Panitikan” na nilahukan ng tatlong imprentang nakabase sa unibersidad—Ateneo de Manila University Press, De La Salle University Press, at University of the Philippines Press. Sa unang pagkakataon, may malaking kilusan upang mapag-isa ang watak-watak na literatura ng bansa.
            Noong dekada '90 rin, nagpalabas ang University of the Philippines ng isang Palisi sa Wika. Nakalatag dito ang planong pangwika ng buong UP Sistema hinggil sa pagdevelop at paggamit ng wikang Filipino sa pagtuturo. Nagkaroon ng limang taong “transition period” bago maituro ang maraming asignatura sa wikang Filipino. Itinatag ang Sentro ng Wikang Filipino na mayroong mga sangay sa Luzon, Visayas, at Mindanao upang manguna at magkoordineyt ng mga pangangalap ng mga salita mula sa iba't ibang wika, magsalin ng mga tekstbuk, at sumulat ng pananaliksik at libro sa Filipino na magagamit ng mga guro at estudyante. Hanggang sa ngayon, aktibo pa rin ang Sentro ng Wikang Filipino. Ang kanilang jornal na Daluyan ay tunay nga daluyan ng mga teorya at praktika ng paggamit ng sariling wika sa ating edukasyon.
            Nang mauso ang mga call center nitong mga nakaraang taon, unahan ang mga kolehiyo at mga unibersidad sa kanilang kabaduyan sa pag-offer ng mga sabjec na “AmSpeak,” o ang pagtuturo ng uri ng Ingles na tinatawag nilang “Standard American English.” Dahil ang presidente natin, mula noong hanggang ngayon, ay mga tuta ng Amerikano, tuwang-tuwa si Pangulong Gloria Macapagal Arroyo na “maraming” trabaho ang idinudulot ng mga call center na ito at dagling inutusan ang Department of Education at ang Commission on Higher Education na paigtingin ang pagtuturo at paggamit ng Ingles sa ating mga paaralan at unibersidad upang mas marami ang makapagtrabaho sa mga call center kung saan ang mga kabataang nagtatrabaho rito ay mistula nang mga bampira dahil gabi ang kanilang trabaho at marami na ang nagiging hypertensive at diabetic dahil sa kaiinom ng kape upang maproseso nang maigi ang mga order na bulaklak at pako ng mga Kano sa kabilang bahagi ng mundo. Ito ang uri ng trabaho na tuwang-tuwa si Gloria.
            Kaya gulat na gulat ako na noong nakaraang buwan nagpalabas si DepEd Kalihim Jesli Lapus ng isang kautusan na gagamitin na ang katutubong wika sa pagtuturo sa elementarya sa buong kapuluan. Ibig sabihin, ang mga batang mag-aaral sa amin sa Antique ay sa Kinaray-a na tuturuan. Noong nasa elementarya pa lamang kasi ako, kasalanang mortal ang magsalita ng Kinaray-a sa aming paaralan ng mga madre. May multang 25 sentimo ang bawat katagang Kinaray-a na mausal mo.
            Hindi man ako makapaniwala ay tuwang-tuwa naman ako kay Lapus. Akala ko noon, wala siyang silbi at hindi alam kung ano ang kaniyang ginagawa. Nagkunsulta raw kasi siya sa mga eksperto sa wika at edukasyon at nalaman niya na mas madaling matuto ang isang bata sa kahit anong sabject kung sa sariling wika ito tuturuan, at kung kabisado ng isang bata ang kaniyang unang wika ay mas madali siyang matututo ng iba pang mga wika. Haleluya at sa wakas naliwanagan ang DepEd!
            Kaya nga kung tatanungin mo si Dr. Leoncio P. Deriada, Palanca Hall of Famer at Metrobank Outstanding Teacher, at Professor Emeritus ng Literatura sa U.P. Visayas, kung ano ang problema sa ating edukasyon sa ngayon, dagli niyang isasagot sa 'yo na ang pinakamasamang katotohanan sa ating edukasyon ay ang paggamit natin ng Ingles bilang wikang panturo. Dapat daw nating itapon kaagad ang Ingles palabas ng klasrum upang mapabuti ang ating edukasyon.
            Sa ngayon, Ingles pa rin ang nananaig sa ating mga klasrum. Subalit unti-unti ay nababago ito. Sana mas mapabilis upang tuluyang maging mapagpalaya ang ating edukasyon.

Mapagpalayang Wikang Pambansa
            Hindi maitatatwa na kaakibat ng wikang Pambansa ang pagiging mapagpalaya. Walang mali sa paggamit natin ng Ingles. Kung wika kasi ang pinag-uusapan, wala namang wika ang lamang o mas mababa sa ibang wika. Nagiging makapangyarihan at nagiging mapang-api lamang ang isang wika kung ito’y napopolitika. Nagiging masama lamang ang wika kung gagamitin ito upang sakupin ang isipan ng isang lahi. Nagiging masama lamang ito kung nilalason nito ang kaluluwa ng isang bansa.
            Nagiging mali lamang ang Ingles kung mas pinapahahalagahan natin ito kaysa mga wikang katutubo, kung mas iginagalang natin ito kaysa ating sariling wikang pambansa.
            Ayon nga sa tulang sinulat ng estudyante kong si Nicole Bundang na “Itim o Wayt” na kasama sa eksibit:

Itim ako noong isinilang.
Itim kami lahat sa aming pamilya.
Ngunit ang mga kapatid ko
Nagbago ng kulay.
Laos na raw ang itim
At wayt na ang in na in.

Ang katulad kong itim
Nagmistulang tuldok
Sa puting papel,
Nag-iisa, walang kasama
Sa mundong dating masaya.

Unti-unti raw lumiwanag
Ang bayang blak en wayt
Dahil sa mga kapatid
Na pinili ang wayt.

Sa itim! Sa itim!
Kahit maraming medalya
Talunan pa rin.
Sa puti! Sa puti!
Kahit mangmang
Hinahangaan.

Ang puting sinag
Na akala’y kapangyarihan
Ikinukubli lamang
Ang dilim ng kamangmangan.

Upang maging malaya, kailangang maging malaya ang wika. Kailangan itong isulong, kailangan itong ipaglaban:

Patuloy kong isusulong
Ang pagbawi sa
Mga itim na
Ngayo’y puti.
Ang sigaw kong ito
Di lamang para sa Luzon,
Sigaw ko ito sa buong nasyon!

Sana’y simulan ni Ina
Sa dampa ng karunungan
Upang mabigyang halaga
Ang itim na kulay.
Ang sariling kulay
Na magpapaunlad,
Magpapasaya,
Magsasalba,
Sa sinilangang bayan.

            Marami ng mga hakbang mula sa iba’t ibang sektor—mga manunulat, mga unibersidad, ang masmidya—na itinitib-ong ang Filipino na maging pangunahing wikang mag-uugnay ng mga isla ng arkipelago. Kahit ang mga burgis at maka-Ingles na mga tao sa gobyerno ay may ginagawa na rin upang palaguin ang ating wikang pambansa. Dahan-dahan man ay mukhang tuloy-tuloy na ito. Matatagalan man ay mukhang solido ang direksiyong tinutungo nito.
            Kailangan din naman natin ang Ingles at ang iba pang mga wikang banyaga. Sa panahon ngayon ng globalisasyon at internet, kailangan din natin ang mga banyagang wika upang makakapagkomyunikeyt tayo sa iba pang bahagi ng mundo. Sabi nga uli ng guro kong si Leoncio Deriada, ang bawat wika ay bintana natin upang matanaw natin at maunawaan ang mundo. Kung mas marami ka raw wikang alam, mas marami kang bintanang magagamit upang yakapin ang mundo nang buong-buo.
            Pero dahil nga isang mahirap na bansa ang Filipinas at mas marami sa atin ang walang pagkakataong matuto ng Ingles at ng iba pang mga banyagang wika, hindi na matatawaran ang pangangailangang buuin na natin ang pambansang wika upang mas maging pantay-pantay ang lahat. Ang pagkakapantay-pantay ang tanging paraan upang maging malaya tayong lahat na mga Filipino. [Agosto 2009 / Unang nalathala sa mas maikling bersiyon na may pamagat na “Wikang Filipino at ang Kolonyal na Pag-iisip” sa gmanews.tv]